mr. dr. ing. Peter de Haan, advocaat
Stedenbouw | 17-04-2019
Op 23 april 2019 behandelt de Eerste Kamer het wetsvoorstel Wet kwaliteitsborging voor het bouwen, waarna de stemming plaatsvindt. Deze historische bouwwet heeft veel aandacht gekregen na de vreselijke brand in de Grenfell Tower in Londen en de instorting van de parkeergarage bij Eindhoven Airport. Tegenstanders van privatisering vrezen vergelijkbare rampen als in Engeland, waar privaat bouwtoezicht geldt. Voorstanders van privatisering vinden dat in Eindhoven het gemeentelijke bouwtoezicht heeft gefaald.
Status wetsvoorstel Wet kwaliteitsborging voor het bouwen
Meer dan twintig jaar geleden zijn plannen ontwikkeld om het bouwtoezicht te privatiseren. De Tweede Kamer heeft het wetsvoorstel met ruime meerderheid aangenomen. Op verzoek van oud PvdA-minister Plasterk heeft de Eerste Kamer de stemming op 11 juli 2017 echter aangehouden. Het CDA twijfelt over de amendementen van de PvdA en zonder het CDA is er geen meerderheid in de Eerste Kamer. Na 658 dagen is het wetsvoorstel terug voor stemming. Nu met D66-minister Ollongren aan het roer. De vraag is of het CDA het wetsvoorstel wegstemt dat uit de koker van coalitiepartner VVD komt.
Het stelsel van kwaliteitsborging
Voorop staat dat het wetsvoorstel geen wijzigingen aanbrengt in de handhavingsbevoegdheden van de gemeente. De ambtenaren bouw- en woningtoezicht kunnen tijdens de bouw toezicht houden en zo nodig handhaven.
In een debat met de Tweede Kamer op 6 december 2018 zegt Ollongren: ‘de framing dat bouwtoezicht geprivatiseerd wordt, is niet juist’. Primair houdt een nieuwe private kwaliteitsborger echter op de bouw toezicht. Dat suggereert toch privatisering.
Is deze private toetser een slager die zijn eigen vlees keurt?
Nee, de kwaliteitsborger moet onafhankelijk zijn van de vergunninghouder, architect en aannemer. Deze kwaliteitsborger moet verklaren of het gerealiseerde bouwwerk aan de bouwtechnische voorschriften voldoet. Zonder zijn positieve verklaring mag het bouwwerk niet in gebruik worden genomen.
Het huidige gemeentelijke bouwtoezicht
Gemeenten zijn nu niet verplicht te controleren of de gerealiseerde bouwwerken aan de bouwtechnische voorschriften voldoen. Dat gebeurt vaak ook niet. En dat terwijl het erom gaat dat het gebouwde veilig is en niet het papieren plan.
Momenteel kan de gemeente de omgevingsvergunning (bouwvergunning) verlenen als slechts aannemelijk is dat het papieren bouwplan aan de bouwtechnische voorschriften voldoet. Na vergunningverlening mag de vergunninghouder nog tot drie weken voorafgaand aan de bouw berekeningen inleveren.
De keuze voor kwaliteitsverbetering
De vrees voor privatisering is groot. Privatisering heeft in Nederland een slechte naam. Uit diverse onderzoeken blijkt echter dat de kleinere gemeenten onvoldoende kennis en kunde hebben voor voldoende deugdelijk bouwtoezicht.
Pogingen tot verbeteringen van het bouwtoezicht zijn keer op keer gefaald. Verhoging van de leges om meer ambtenaren aan te nemen, is geen optie. De leges zijn al zeer hoog. Een andere mogelijkheid is het bundelen van de werkzaamheden bij omgevingsdiensten. De ambtenaren kunnen hun kennis en kunde dan delen. Onder de op 1 januari 2021 in werking te treden Omgevingswet behoort bouwtoezicht echter niet tot het basistakenpakket van de omgevingsdiensten. Dan blijft de keuze voor het stelsel van kwaliteitsborging over. Hoe kunnen de gemeenten nu het bouwtoezicht uit handen geven? Het antwoord is simpel: dat gebeurt niet. Er is nog steeds een omgevingsvergunning van de gemeente vereist. Ook kan de gemeente handhaven. De gemeente toetst alleen niet meer vooraf aan bouwtechnische voorschriften. Inderdaad, dat is geen privatisering. De gemeenten krijgen bovendien de vereiste informatie om te handhaven. Daarover heeft de VNG met minister Ollongren afspraken gemaakt.
Apk-keuring voor bouwwerken
Overigens hoeft een private controle niet fout uit te pakken. Denk aan de apk-keuring van auto’s door de garage. Een verplichte private eindcontrole is altijd nog beter dan geen controle.
Natuurlijk kunnen ook gemeenten die eindcontrole verrichten, maar de financiële middelen zijn voor gemeenten helaas niet beschikbaar. Ook wil minister Ollongren geen gemeentelijke eindcontrole, omdat daarmee meer verantwoordelijkheid bij de gemeenten komt te liggen. De gemeenten hebben zowel het bouwplan niet ontworpen als gebouwd. Dan is het niet primair aan de gemeente om te oordelen of het bouwwerk veilig is. Als kort na de apk-keuring vanwege defecte remmen een auto-ongeluk plaatsvindt, wordt de keurende garage – in ieder geval gevoelsmatig – verantwoordelijk gehouden.
Het wetsvoorstel zorgt overigens ook voor een verzwaarde aansprakelijkheid en waarschuwingsplicht voor aannemers. Onder meer Bouwend Nederland is daar tegen. Meer dan de helft van de bouwfouten worden gemaakt in het ontwerp. Voorkomen moet worden dat de aannemers daarvoor opdraaien.
Nu of nooit
De politiek wenst verbeteringen in het bouwtoezicht om ongelukken zoals in Eindhoven te voorkomen. Het eerlijke antwoord is dat als de Eerste Kamer het wetsvoorstel wegstemt er vermoedelijk lange tijd niets verandert. Minister Ollongren wil geen novelle indienen bij de Tweede Kamer om het oorspronkelijke wetsvoorstel te wijzigen. Met geen enkel alternatief kunnen alle bouwpartijen leven. Bovendien is de bouwlobby zeer sterk. Het wetsvoorstel dat voorligt, is het compromis dat is bereikt. Hoe dan ook, straks zullen alle ogen op het CDA zijn gericht.
mr. dr. ing. Peter de Haan, advocaat